Yükseltgen madde (diğer bir adla oksitleyici madde, oksitleyen veya oksidan) bir yükseltgenme-indirgenme (redoks) reaksiyonunda başka bir türden bir elektron alan element ya da bileşiktir. Yükseltgen maddelerin elektron kazandıklarından dolayı indirgendikleri söylenebilir.
Yükseltgen madde elektron alırken kendisi de indirgenir. Ancak, kimyasal tepkimeye katılan maddenin de elektronları oksitleyici madde tarafından alındığından dolayı yükseltgenmiş olur. Oksijen çeşitli yükseltgen maddelerin arasında ilk (ve isim babası) örnektir.
Demirin yükseltgenmesiyle demir(III) oksit (pas) oluşumu;
4Fe + 3O<sub>2</sub> → 2Fe<sub>2</sub>O<sub>3</sub>
Yukarıdaki denklemde, demir (Fe) reaksiyondan önce 0 reaksiyondan sonra ise +3 yükseltgenme sayısına sahiptir. Oksijen (O) ise yükseltgenme sayısı reaksiyondan önce 0 iken reaksiyondan sonra −2’ye inmiştir . Bu değişiklikler aynı anda oluşan iki (dengeli) "yarı reaksiyon" olarak görülebilir:
Demir’in (Fe)’in yükseltgenme sayısı arttığından dolayı yükseltgenmiş ve elektronlarını oksijen (O)’e verdiği için de indirgen madde olmuştur. Oksijen (O)’in yükseltgenme sayısı azaldığından dolayı indirgenmiş ve elektronlarını demir (Fe)’den aldığı için de yükseltgen madde olmuştur .
Madde | ürün(ler) |
---|---|
O<sub>2</sub> oksijen | Değişik, içerikli oksitler H<sub>2</sub>O ve CO<sub>2</sub> |
O<sub>3</sub> ozon | Değişik, içerikli ketonlar, aldehitler ve H<sub>2</sub>O; bkz. ozonoliz |
F<sub>2</sub> flor | F<sup>−</sup> |
Cl<sub>2</sub> klor | Cl<sup>−</sup> |
Br<sub>2</sub> brom | Br<sup>−</sup> |
I<sub>2</sub> iyot | I<sup>−</sup>, I<sub>3</sub><sup>−</sup> |-ok |
ClO<sub>3</sub><sup>−</sup> klorat | Cl<sup>−</sup>, H<sub>2</sub>O |
HNO<sub>3</sub> nitrik asit | NO azot monoksit NO<sub>2</sub> azot dioksit |
Altı değerlikli krom CrO<sub>3</sub> krom trioksit CrO<sub>4</sub><sup>2−</sup> kromat Cr<sub>2</sub>O<sub>7</sub><sup>2−</sup> dikromat | Cr<sup>3+</sup>, H<sub>2</sub>O |
MnO<sub>4</sub><sup>−</sup> permanganat MnO<sub>4</sub><sup>2−</sup> manganat | Mn<sup>2+</sup> (asidik) veya MnO<sub>2</sub> (bazik) |
H<sub>2</sub>O<sub>2</sub>, diğer peroksitler | Değişik, içerikli oksitler ve H<sub>2</sub>O |
Orijinal kaynak: yükseltgen madde. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.
Ne Demek sitesindeki bilgiler kullanıcılar vasıtasıyla veya otomatik oluşturulmuştur. Buradaki bilgilerin doğru olduğu garanti edilmez. Düzeltilmesi gereken bilgi olduğunu düşünüyorsanız bizimle iletişime geçiniz. Her türlü görüş, destek ve önerileriniz için iletisim@nedemek.page